بـــەبـــێ چـــاكسازیی،هـــەڵبـــژاردنی پارێزگاكان مـــانـــای نیـــه‌

ئارام شێخ محه‌مه‌د:به‌رپرسی ژوری‌ هه‌ڵبژاردنی بزوتنه‌وه‌ی‌ گۆڕان پێیوایه‌ تا ئه‌وكاته‌ی‌ چاكسازی‌ ریشه‌یی ئه‌نجام نه‌درێـت، هه‌ڵبژاردنی پارێزگاكانی‌ هه‌رێم هیچ مانایه‌كی نابیت.هاوكات ئاماژه‌ به‌وه‌ ده‌دات،دەسەڵاتی سیاسیی لە هەرێمی كوردستاندا، مەبەستی لە ئەنجامنەدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان، هەوڵدانه‌ بۆ جێگیرنەكردنی مەبدەئی لامەركەزییەتی‌ پارێزگاكان.

به‌دواداچوونی: نیاز نایف

رۆژنامە: تائێستا هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان، بەهۆی چەندین بیانووەوە دواخراوە، بەبڕوای ئێوە لەئێستادا دەتوانرێت ئەو هەڵبژاردنە ئەنجام بدرێت؟
* هەموو ئاماژەكان بۆ ئەوە دەچن، دەسەڵاتی سیاسیی لە هەرێمی كوردستاندا، مەبەستی لە ئەنجامنەدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان، هەوڵدان بووە بۆ جێگیرنەكردنی مەبدەئی لامەركەزییەت، چونكە مەبدەئی لامەركەزییەت سەڵاحیەتی زیاتر دەداتە ئەنجومەنی پارێزگاكان، بۆ ئەوەی سەربەخۆ بن لە بڕیاردانداو ئەو سەربەخۆییە مومارەسە بكەن لە ئیدارەكردنی ناوچە جیاجیاكاندا.
بەجۆرێك لە ساڵی (2009)دا، كە یاسای ژمارە (3)ی ئەنجومەنی پارێزگاكان دەردەچێت، ئەو یاسا نوێیە بەشێكی زۆری دەسەڵاتەكانی لە ئەنجومەنی پارێزگاكان سەندووەتەوەو داویەتی بە ئەنجومەنی وەزیران.
هەڵگەڕانەوەی ئەم مەبدەئەو دەستكاریكردنی ئەو یاسایە بەو ئاقارەدا، كە كەمكردنەوەی سەڵاحیەتی ئەنجومەنی پارێزگاكانە، باشترین بەڵگەیە بۆ ئەوەی تەنیا یەك هۆكار هەیە لەپشتی ئەنجامنەدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكانەوە، ئەویش مەسەلەی جێبەجێ نەكردنی مەبدەئی لامەركەزییەتە لە هەرێمی كوردستاندا.

رۆژنامە: بەڵام باس لەوەدەكرا؛ دواكەوتنی هەڵبژاردنەكە پەیوەندیی بە دواكەوتنی هەمواری یاسای ئەنجومەنی پارێزگاكانەوە هەبووە لە پەرلەماندا، ئەوە تاچەند راستە؟
* نەخێر، هەمواركردنی یاساكە پاساو نییە بۆ دواخستنی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان، لەپێش هەڵبژاردنی (25/7)، یـــــــاسای (3و 4)یان دەركرد، كە یەكێكیان یاسای هەڵبژاردنەكانە، كە یاسای ژمارە (4)ی ساڵی (2009)یە، ئەوی دیكەشیان یاسای ژمارە (3)یە، كە یاسای رێكخستنی كاروباری ئەنجومەنی پارێزگاكانی هەرێمی كوردستانە، ئەم یاسایە بەشێكی زۆری دەسەڵاتەكانی لە ئەنجومەنی پارێزگاكان سەندووەتەوە.

رۆژنامە: ئەم هەڵبژاردنە، چ گرنگییەكی هەیە لەم واقیعەی ئێستادا، ئایا پێشبینی دەكرێت هەڵبژاردنی ئەمجارەی ئەنجومەنی پارێزگاكان كاریگەریی لەسەر نەخشەی سیاسیی دروست بكات؟
* ئەم هەڵبژاردنەو هەموو مەسەلە سیاسییەكانی دیكەش، پەیوەندییان هەیە بەیەكەوە، لەدوای خۆپیشاندانەكانەوە مەسەلەی چاكسازیی لە هەرێمی كوردستاندا، بووەتە مەسەلەیەكی چارەنووسساز، بووەتە مەسەلەیەك که چارەنووسی ئەم هەرێمە دەستنیشان دەكات، دەستنیشانكردنی چارەنووسی ئەم هەرێمە لەوەی كە چاكسازیی بكرێت، یان نەكرێت، مەسەلەیەكی زۆر گرنگە، ئەگەر چاكسازیی ریشەیی بكرێت لە سیستمی حوكمڕانیدا، بەوشێوەیەی «ئۆپۆزسیۆن» لە پاكێجەكانی خۆیدا داوای كردووە، یەكێكیان تایبەتە بە ئەنجومەنی پارێزگاكانەوە، بەدڵنیاییەوە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان لە سایەی سیستمێكدا كە چاكسازیی تێدا كرابێت، زۆر گرنگە، لەنێویشیاندا ئەو چاكسازییانەی كە بۆ ئەنجومەنی پارێزگاكان داواكراوە.

رۆژنامە: ئایا بەبێ ئەنجامدانی ئەو چاكسازییانە، «ئۆپۆزسیۆن» ئامادەیە بەشداریی هەڵبژارنێك بكات لە سایەی ئەم حكومەتەی ئێستادا؟
* ئێمە وەك بزووتنەوەی «گۆڕان»، لە (29/1)دا كاتێك پڕۆژەیەكی (7) خاڵیمان خستەڕوو، دواتریش لەگەڵ لایەنەكانی دیكەی «ئۆپۆزسیۆن» لەسەر ئەو پڕۆژە (22) خاڵییە رێككەوتووینو پاشان بووەتە ئەو پاكێجانە، كە ئەو پڕۆژانە وردكراونەتەوەو لە دانوستاندنەكاندا دراونەتە هەردوو لایەنی دەسەڵاتدار، ئەوەمان نەشاردووەتەوەو وتوومانە؛ بەشداریكردن لەهەر هەڵبژاردنێكدا، جا پێش وەخت بێت، یاخود ئاسایی بێت، (كە ئەوەی ئەنجومەنی پارێزگاكان ئاساییەكی نا ئاساییە، كە چەند وەختە دواكەوتووە)، پێویستیمان بەوە هەیە كە حكومەتێكمان هەبێت كە ئەم حكومەتە دامودەزگاكانی بێلایەن بن، چونكە بەپێی ئەزموونی ئێمە لە هەڵبژاردنەكانی رابردوودا، دامودەزگاكانی حكومەت بێلایەن نەبوون و بەكارهێنراون لە هەڵبژاردنەكاندا.
ئەگەر حكومەتێكی بێلایەن نەبێت، پرۆسەی هەڵبژاردن بەشێوەیەكی پاكو بێگەر ناڕوات بەڕێوە، لەپاڵ بێلایەنكردنی دامودەزگاكاندا، تۆ پێویستت بەوە هەیە دەستكاریی سیستمی هەڵبژاردنیش بكەیت، كە یاسای هەڵبژاردن یەكێكە لەوانە، دەستكاریی سیستمی هەڵبژاردنەكە لەگەڵ هەندێك چاكسازیی لەو شێوازانەی كۆمسیۆن كاری پێكردووە، ئەمانە هەمووی، ئینجا دەبێتە هۆی ئەوەی ئەو هەڵبژاردنە پاكو بێگەرد بێت، بەپێچەوانەوە ئەو هەڵبژاردنە وا نابێت، ئێمە ئەزموونیشمان هەیە لەو روانگەیەوە.

رۆژنامە: لەم واقیعەی ئێستاداو بەبێ ئەنجامدانی ئەو چاكسازییانەی باست كرد، ئەم هەڵبژاردنە هیچ جیاوازییەكی دەبێت لەگەڵ هەڵبژاردنەكانی پێشتر، یاخود هەمان ئەزموونەكانی پێشتر دووبارە دەبنەوە؟
* ئێمە ئەزموونی زیاد لە هەڵبژاردنێكمان لە هەرێمی كوردستاندا هەیە، لەوكاتەوەی كە لایەنە «ئۆپۆزسیۆن»ەكان بەهێز دەبن لە (25/7و 7/3)دا، بینومانە ئەگەر حكومەت بێلایەن نەبێت هەڵبژاردنەكەش، ناتوانرێت بە پاكیی ببرێت بەڕێوە.

رۆژنامە: دیارترین ئەو كێشانە چیین، كە ئەگەری ئەوە هەیە هەڵبژاردنەكە دوابخات؟
* لە هەرێمی كوردستاندا، ئەگەر چاكسازییەكان نەخرێنە سەر رێگای خۆیان، ئەنجامدانی هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان مانای نابێت، چونكە ئاسان نییە لەسایەی سیستمێكدا، كە دنیایەك گرفتی هەیە، ئەو قەیرانانەی لەپێش خۆپیشاندانەكانەوە هەبوونو لەدوای خۆپیشاندانەكان قەیرانی دیكە زیادی كردووەو دانوستانەكانی نێوان دەسەڵاتو «ئۆپۆزسیۆن» بەردەوامیی هەیە، هەموو ئەمانە بەبڕوای من هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان دەكاته كارێكی زەحمەت.

رۆژنامە: چەند ناكۆكییەك لەسەر ناوەڕۆكی یاساكانی ئەنجومەنی پارێزگاكان، لەنێوان «ئۆپۆزسیۆن»و دەسەڵاتدا هەیە، ئەو ناكۆكییانە چین؟
* لەلایەن «ئۆپۆزسیۆن»ەوە، چەند تێبینییەك لەسەر یاساكانو شێوازی بەڕێوەچوونی هەڵبژاردنەكە هەیە، داواكراوە هەڵبژاردنی ئەنجومەنی قەزاو ناحیەكان هاوكات بێت لەگەڵ هەڵبژاردنی ئەنجومەنی پارێزگاكان، چونكە ناكرێت پارێزگار بە هەڵبژاردن بێت، بەڵام قایمقامو بەڕێوەبەری ناحیە بە تةعین دابنرێن.
مەسەلەیەكی تر ئەوەیە، كە ئەنجومەنی پارێزگاكان مەنسوب بن بۆ پەرلەمان، نەك بۆ ئەنجومەنی وەزیران، واتە لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە دەستكاریی هەندێك لە بڕیارەكانیان بكرێت، وەك ئەوەی مەسەلەی هەڵبژاردنی جێگرەكانی پارێزگار لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە بڕیاری لێبدرێت، تاوەكو مەبدەئی لامەركەزییەت زیاتر بچەسپێت.

رۆژنامە: پێتوایە، دواكەوتنی گفتوگۆكان ببێتە هۆی دواخستنی ئەم هەڵبژاردنە؟
* ئەگەر چاكسازییەكان بكرێنو بڕیاریان لێبدرێت، ئەوكاتە مەسەلەی هەمواركردنی یاساكان لە پەرلەماندا هیچ كێشەیەكی ئەوتۆ دروست ناكات، چونكە بەپێی ئەو زانیارییانەی ئێمە لەلامانە، كۆمسیۆن هەندێك ئامادەكاریی كردووە، رەنگە ئەوكاتە ماوەیەكی كەم هەڵبژاردنەكە دوابكەوێت، بەپێچەوانەشەوە تا ئەو چاكسازییانە نەكرێن، هیچ هەڵبژاردنێك مانابەخش نابێت لە هەرێمی كوردستاندا.

رۆژنامە: ئەگەر چاكسازییەكان ئەنجام نەدرێن، «ئۆپۆزسیۆن» ئامادەیە بچێتە هەڵبژاردنەوە؟
* چوون و نەچوون، مەسەلەیەكی دیكەیە. عەرەب، دەڵێت: (لكل حادث حدیث)، ئەوكاتە قسەیەكی تر دەكەین.

رۆژنامە: لەئێستادا چەند ئیدارەیەكی سەربەخۆ لە سنووری پارێزگای سلێمانیدا دروست كراون، ئایا ئیدارە سەربەخۆكان لەكوێی یاسای ئەنجومەنی پارێزگاكاندا جێگەیان دەبێتەوە؟
* ئەو ئیدارە سەربەخۆیانە، ئەگەر بێتو بڕیاریان بۆ دەرنەكرێت لەلایەن ئەنجومەنی وەزیرانەوە، بەوەی كە بە پارێزگا حساب بكرێن، ئەوا ئەو ئیدارانە هەروا شتێكی شكڵییەو رەسمیی نییە، كەی بڕیاردرا سنووری ئیداریی و جوگرافی بۆ جیابكرێتەوە، كە ئەوە كراو ئۆتۆماتیكی «ئۆپۆزسیۆن» بە بازنەیەكی هەڵبژاردن حسابی بۆ دەكات.
بەڵام، ئەمە مەسەلەیەكە پەیوەندیدارە بە كۆمەڵێك لایەنی دیكەوە، وەك دابەشكردنی دیمۆگرافی و مەسەلەی سیاسیی و تەرخانكردنی بودجەو دابەشكردنی دانیشتووان و زیادكردنی رێژەی پارێزگاكان لە عێراقداو دواتر دەبەسترێتەوە بەهەندێك مەسەلەی نەتەوەییەوە، بۆیە ئەمە شتێكی ئاسان نییە؛ كە تۆ بێیت كۆمەڵێك شوێن جیا بكەیتەوەو بڵێیت؛ ئەمە ئیدارەیەكی سەربەخۆیە، ئەمە شتێكی شكڵییە لەچاو واقیع، ئەگەر بێتو بیكەیتە دۆسیەیەكی یاسایی و ئیداریی، بۆ ئەوەش دەبێت بكرێتە پارێزگایەك، ئەگەرنا دەستەواژەی ئیدارەی سەربەخۆ، شتێك نییە لە یاسادا هەبێت، لە هیچ یاسایەك لە یاساكانی عێراق و هەرێمی كوردستاندا شتێك نییە ناوی ئیدارەی سەربەخۆ بێت، بۆیە كۆمسیۆن مامەڵە لەگەڵ یاسادا دەكات

سبه ی